گزارشی از قدیمی‌ترین نقاره‌خانه مذهبی ایران
تاریخ انتشار: ۷ آذر ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۵۸۴۲۶۲۶
نقاره‌زنی آئینی اصیل و ریشه‌دار در تاریخ ایران‌زمین است به طوری که قبل از اسلام نیز نواختن نقاره همزمان با ایام جشن و شادی و اعلام طلوع و غروب خورشید در این سرزمین مرسوم بوده است.
نقاره‌خانه حرم امام رضا(ع) قدیمی‌ترین نقاره‌خانه مذهبی در کشورمان است که هرصبح و شب، نوایی آشنا و کوبنده بر دل زائران و مجاورانش می‌نوازد، بسیاری همسایگان حرم با این صدا بیدار می‌شوند و غروب روزانه را با آن سپری می‌کنند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
زهرا فاطمی‌مقدم، کارشناس مسئول بخش نمایه‌سازی اسناد مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی که پژوهشی را درخصوص اسناد مرتبط با نقاره‌خانه حرم رضوی انجام داده در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: نقاره‌خانه متشکل از دو کلمه «نقاره» و «خانه» است و به محلی اطلاق می‌شود که در آن «نقاره» می‌نوازند. نقاره‌زنی به روزگار گذشته متصل است و به گونه‌ای خاص با وقایع و آداب و رسوم هر منطقه پیوند برقرار کرده است.
وی یادآور شد: اعلام طلوع و غروب آفتاب، آغاز نوروز، جنگ‌ها و... از مواردی است که با نقاره‌نوازی انجام می‌شده است، در حالی که به تدریج با نواختن آن در بارگاه منور رضوی به رسمی غیرقابل تغییر در حرم امام رضا(ع) بدل شد و بعد دینی به خود گرفت.
کارشناس مسئول بخش نمایه‌سازی اسناد مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی ادامه داد: نقاره نوازی و نوبت‌نوازی را به دوران باستان نسبت داده‌اند و از آن به‌عنوان سنتی کهن و دیرین یاد می‌کنند و با ورود اسلام به ایران این سنت نه تنها منسوخ نشد، بلکه استفاده از آن گسترش نیز یافت تا جایی که علاوه بر استفاده در مناسبت‌های گوناگون، به آن شکل مذهبی داده می‌شد و برای تعیین اوقات شرعی نیز به کار می‌رفت.
وی با اشاره به اینکه در ابتدا داشتن نقاره‌خانه مختص شاهان و سلاطین بود، افزود: ولی به مرور در مناطق مختلف ایران غالباً امرا و حکمرانان در تشکیلات حکومتی خود نقاره‌خانه داشتند و نقاره می‌نواختند، اما اماکن مقدس مذهبی نیز نقاره‌خانه داشتند. همان‌طور که نقاره‌خانه‌های حکومتی نشانه‌ای از اقتدار حکام بودند، نقاره‌خانه‌های مذهبی نیز نشانه‌ای از اقتدار معنوی بزرگان و اُسوه‌های مذهبی شیعه تلقی می‌شدند و مانند نقاره‌خانه‌های حکومتی، علاوه بر اینکه وسیلۀ خبررسانی بودند، طلوع و غروب خورشید و اوقات شرعی برای انجام فرایض مذهبی را نیز اعلام می‌کردند.
فاطمی‌مقدم به این مطلب که نقاره‌خانه حرم امام رضا(ع) قدیمی‌ترین نقاره‌خانه مذهبی ایران است اشاره کرد و گفت: سایر اماکن مذهبی به تبعیت از این مکان مقدس شروع به نقاره‌نوازی کردند و بقعه شاه‌چراغ، احمد بن موسی برادر امام هشتم(ع) در شیراز، بقعه سید جلال‌الدین اشرف در آستانه اشرفیه گیلان و چند امامزاده در نواحی دیگر ایران مانند آران و بیدگل و طبس، از مکان‌هایی بودند که پس از رواج نقاره‌نوازی در حرم رضوی اقدام به نواختن آن کردند.
وی خاطرنشان کرد: امروزه تنها نقاره‌خانه حرم رضوی در مشهد فعال است و نقاره‌خانه‌های مذهبی دیگر در چند دهه گذشته یکی پس از دیگری خاموش شده‌اند. بعضی از آنها نیز، مانند بارگاه امامزاده حسین بن موسی الکاظم در طبس، به ندرت و در مواقع خاص نقاره می‌کوبند.
کارشناس مسئول بخش نمایه‌سازی اسناد مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی در خصوص تاریخ دقیق ایجاد نقاره‌خانه در حرم رضوی بیان کرد: مستندات روشنی درباره این موضوع وجود ندارد. قدیمی‌ترین و مستندترین خبر پیرامون نقاره‌نوازی در حرم رضوی در کتاب مهمان‌نامه بخارا، در قرن دهم هجری، ذکر شده است.
وی ادامه داد: نویسنده هنگام شرح زیارت محمدخان شیبانی در حرم امام رضا (ع) آورده است، «چون محمدخان شیبانی متوجه زیارت مزار حضرت شدند و بر فوق بارگاه حضرت امام محلی که نقاره نوبت حضرت امام می‌زنند، جماعت نقّارچیان اردوی همایون و نفیرچیان ایستاده، مترصد آنکه چون موکب همایون برسد، نقاره کوبند و نفیر نوازند. آن حضرت امر فرمودند که دم نزنند و نفیرنوازی را به فقیرنوازی بدل فرمودند». این خبر بدون ذکر سابقه‌ای از تاریخ آغاز نقاره‌زنی در حرم، به صراحت از وجود محلی برای این کار آگاهی می‌دهد.
فاطمی‌مقدم افزود: امری که گویای آغاز آن است که نقاره‌زنی پیش از این تاریخ وجود داشته است. البته نباید از یاد برد که بارگاه رضوی در دوره‌های مختلف، حتی در زمان حکومت اهل تسنن، به‌ویژه از زمان سلاطین تیموری مورد توجه بوده است. بنابراین دور از ذهن نیست که جایگاهی برای نواختن نقاره برای تعیین اوقات شرعی در این بارگاره وجود داشته باشد. اما با توجه به اینکه در سایر اماکن مقدسه چنین محلی وجود نداشته است، شکل‌گیری آن را باید بیشتر متأثر از شیوه‌های اداری- حکومتی رایج در دوره تیموری دانست.
وی گفت: تشکیل سلسله صفوی در سال‌های 907 ـ 1148 ق نقطه عطفی در تاریخ ایران بود، به‌گونه‌ای که آن را شروع دوران جدیدی در تاریخ این سرزمین می‌دانند. استقرار قدرت مرکزی در امور سیاسی و اداری به همراه رسمی شدن مذهب تشیع به‌عنوان مذهب رسمی کشور وحدت ملی ایران را به همراه داشت و تحولات بسیاری در حیات سیاسی و اجتماعی آن پدید آمد.
این پژوهشگر بیان کرد: در این بین نوبت‌نوازی در اوقات شرعی، سبب شکل‌گیری جایگاه مذهبی برای نقاره‌نوازی در حرم مطهر رضوی شد، در این دوره با شکل گیری تشکیلات اداری آستان قدس رضوی، نقاره‌خانه هم دارای تشکیلات اداری منظم و مدونی شد که کارکنان آن در آن زمان 13 نفر بودند.
وی ادامه داد: با کنار رفتن حکومت صفویه و روی کار آمدن افشاریه نقاره‌خانه آستان قدس به فعالیت خود ادامه داد، علی‌رغم اینکه در دوره افشاریه تشکیلات اداری آستان قدس نسبت به دوره صفویه کوچک شده بود، به گواهی اسناد، نقاره‌خانه در این زمان نه تنها کوچک‌تر نشده بود، بلکه منسجم‌تر نیز شده بود. برای نمونه در دوره سلطنت 12 ساله نادر در تمامی سال‌ها به‌طور منظم امور مربوط به نقاره‌خانه در اسناد قید شده و هزینه آن، اعم از حقوق کارکنان و سایر هزینه‌های مصرفی، پرداخت شده است. در این دوره تعداد نقاره‌چیان همراه با مسئول آنها 13 نفر بوده است.
فاطمی‌مقدم به دوره قاجار اشاره کرد و گفت: بر اساس منابع دوره قاجار به نظر می‌رسد جایگاه نقاره‌خانه و نقاره‌نوازی در این دوره برای عموم مردم به امری مقدس تبدیل شده بود، به گونه‌ای که حتی برای برآورده شدن حاجات «به نقاره‌خانه متمسک» می‌شدند در این زمان به کارکنان نقاره‌خانه «عملجات شکوه» می‌گفتند. در دوره قاجار با وجود تغییرات پی‌درپی تعداد کارکنان در واحدهای مختلف آستانه، تعداد نقاره‌چیان در تمامی طول این دوره به ده نفر ثابت ماند که شامل 9 نفر نقاره‌چی و یک نفر باشی یا سرپرست بود.
وی با بیان اینکه در دوره پهلوی برای نخستین بار از آغاز نقاره‌نوازی در حرم رضوی شاهد توقف چند ساله این سنت بودیم، افزود: در دوره پهلوی اول تا سال 1314 نقاره‌خانه آستان قدس به فعالیت خود ادامه داد، اسنادی نیز از استمرار نقاره‌نوازی تا این سال حکایت دارد اما از این سال تا سال 1321 نقاره‌نوازی تعطیل می‌شود، به نظر می‌رسد واقعه مسجد گوهرشاد در سال 1314 و سیاست‌های خاص مذهبی رضاشاه در این خصوص تأثیرگذار بوده است.
کارشناس مسئول بخش نمایه‌سازی اسناد مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی عنوان کرد: به هر روی پس از شهریور 1320 و سقوط رضاشاه، همان گونه که در سراسر کشور بسیاری از مقیدات و موانعی ایجاد شده برای امور مذهبی و سیاسی از میان رفت، نقاره‌خانه امام رضا(ع) نیز مجدداً شروع به فعالیت کرد. با توجه به جایگاه نقاره‌نوازی در میان مردم مشهد و زوار امام رضا(ع) این موضوع سبب خوشحالی آنان شد. به هر ترتیب این سنت تا به امروز جریان دارد و هر روز صبح و شام نوای آن دل هر زائر و مجاوری را به تپش در آورد.
گزارش از ریحانه تارقیان، خبرنگار ایسنا- منطقه خراسان
انتهای پیام
منبع: ایسنا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۵۸۴۲۶۲۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
هنر، ابزار استدلال و استقناع هنرمندانه عفاف و حجاب
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی گفت: ۴۰۰ نفر از مبلغان و مروجان عفاف و حجاب، در طرح طوبی گرد هم آمدند تا روش های استدلال و استقناع هنرمندانه در مسیر تبلیغ و ترویج عفاف و حجاب در جامعه را فرا بگیرند. - اخبار استانها -
به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد، محمد حسین زاده در حاشیه برگزاری دوره آموزشی طرح طوبی اظهارداشت: عفاف و حجاب دو مقوله ی جدایی ناپذیر است که درآمیخته با فرهنگ دیرینه اسلامی-ایرانی است؛ امروز قریب به 400 نفر از مبلغان و مروجان عفاف و حجاب، در طرح طوبی گرد هم آمدند تا روش های استدلال و استقناع هنرمندانه در مسیر تبلیغ و ترویج عفاف و حجاب در جامعه را فرا بگیرند.
وی با بیان اینکه استان ما نخستین استان مجری طرح آموزش مبلغان عفاف و حجاب است،گفت: طرح طوبی برنامه مرجع و ملی آموزش و توانمندسازی بانوان برای تبلیغات عالمانه و هنرمندانه حجاب و زیست عفیفانه از سوی وزارتخانه است که در خراسان رضوی مؤسسه رایحه جان مهر برگزاری این دوره را بر عهده گرفته است.
حسین‌زاده افزود: این دوره آموزشی با حضور استادان کشوری در مجتمع فرهنگی- هنری امام رضا(ع) مشهد با حضور 400 متقاضی در حال برگزاری است.
وی با بیان اینکه متقاضیان پس از گذراندن دوره حضوری در دوره مجازی و آزمون مربوط به آن شرکت می‌کنند، عنوان کرد: پس از این دوره افراد به صورت حضوری مصاحبه و گزینش می‌شوند تا از میان آنان افراد مستعد با روابط عمومی بالا و فن بیان و ظاهر مناسب انتخاب شوند تا به مدت چهار ساعت در طول هفته فعالیت مفید و مداوم داشته باشند.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی خاطرنشان کرد: مهم‌ترین خصوصیتی که در طرح طوبی پیگیری می‌شود این است که مروجان حجاب مسلط به استدلال‌های عقلی و منطقی، اخلاقی، شرعی و قانونی در ترویج حجاب شوند.
حسین‌زاده ادامه داد: در این دوره‌ها افرادی آموزش می‌بینند که روابط عمومی بالایی دارند و با روی باز و زبان خوش با آحاد جامعه به ویژه نسل نوجوان و جوان وارد گفت‌وگو می‌شوند و می‌توانند اقناع کافی و لازم برای پذیرش حجاب انجام دهند.
وی یادآور شد: محتواهای مختلف فکری در قالب کلاس‌ها، سخنرانی‌ها، کتاب‌ها و جزوه‌ها در دوره‌های مختلفی به علاقه‌مندان ترویج حجاب ارائه می‌شود و امیدواریم این سطح از آموزش‌ها روی تولیدات فرهنگی و هنری نیز اثرگذاری و جهت‌دهی داشته باشد.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی خاطرنشان کرد: هر کدام از مروجان حجاب دایره ارتباطاتی دارند که سطح اول این اثرگذاری، دایره ارتباطی اطراف خودشان است و برای ارتباط‌گیری با مردم قشرها و مکان‌های خاصی پیش‌بینی می‌شود.
حسین‌زاده با تأکید بر این موضوع که اصل فعالیت مبتنی بر جریان مردم و برنامه‌ریزی مردمی است، گفت: سیاست اصلی ما در اداره فرهنگ و ارشاد بسترسازی برای فعالان مردمی برای نقش‌آفرینی در حوزه‌های مختلف فرهنگی و هنری است.
وی افزود: فعالان حوزه حجاب نیز از جمله این فعالان مردمی هستند که بسترسازی لازم و زمینه فعالیت را برایشان فراهم می‌کنیم تا بتوانند فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی کنند.
انتهای پیام/282
تصاویر پدر ساواکی مهران غفوریان